برتری طرفی و نقش آن در اختلالات یادگیری

کنترلی که بوسیله یکی از نیمکره های مغز اعمال می شود یا استفاده ترجیحی از یک طرف بدن را برتری طرفی، برتری جانبی یا برتری مغزی می گویند.

سازمان بندی عصبی عالی ترین وضع کار اندام شناختی (فیزیولوژیکی) است که کامل ترین آن منحصرا در انسان یافت می شود و نتیجه رشد بی وقفه عصبی است. این رشد، رشد ژنتیکی-عصبی انسان را باز می یابد و در سه ماهه ی نخست رشد جنینی آغاز شده و در حدود سن شش سال و نیمی در انسان های عادی پایان می پذیرد.(دلاکاتو-تشخیص و درمان دشوارهای گفتاری و خواندن، ترجمه نیمتاج زرین قلم.)

برتری طرفی چگونه بوجود می آید:

در جانوران حتی آنهایی که از نظر ظاهری و بزرگی مغز به انسان نزدیک تر هستند، دوران کودکی کوتاه بوده و بعد از مدتی کوتاه روی پای خود ایستاده و در خورد و خوراک و دفاع از خود مستقل گردیده اند. کودک میمونی را تصور کنید که بعد از چند هفته از تولدش در آغوش مادر نشسته و شما را نگاه می کند و با دست هایش بادام زمینی را به دهان برده و مغز آن را می خورد و پوست آن را به زمین می ریزد.

اما نوزاد انسان مدت ها طول می کشد تا گردن بگیرد و خود را در آغوش مادر نگاه دارد و وقتی روی شکم خوابیده است خود را به پشت برگرداند و غلت بزند و سپس دست ها و بازوها را به زمین فشار داده وشکم خود را به جلو بخیزاند و چند سانتی متر خود را برای بدست آوردن اسباب بازی به جلو بکشد. چند ماهی طول می کشد تا کودک دست ها را اهرم بدن نماید و پاها را جمع کرده و بدن خود را روی چهار دست و پا نگه دارد و کم کم به تناوب یک دست را از زمین بلند کرده و کمی به جلو بگذارد و بعد دست دیگر را و سپس یک پا و پای دیگر و چهار دست و پا رفتن را آغاز کند. تا کودک بتواند دست ها را به پایه میز و یا نرده های تخت بگیرد و خود را از زمین بلند کند و زانوهای لرزانش طاقت نگه داری جثه کوچک او را پیدا کند و بتواند روی نشیمنگاهش بنشیند، هشت الی نه ماه طول می کشد.

دوران کودکی دراز مدت و مراحلی را که نوزاد از تولد تا راه رفتن طی می کند طی میلیون ها سال مغز انسان و کاربرد آن را از مغز جانوران دیگر جدا کرده و در مغز وی اتفاقی افتاده که در مغز دیگر جانوران نیفتاده است. این اتفاق همانا سازمان بندی عصبی می باشد. هم اکنون مدارک سنگواره ای و زیست شناسی مولکولی زیادی گواه این تغییر در مغز انسان می باشد.

اوسترالوپیتکوس انسان نخستینی است که از رسوب های آفریقای جن.بی به دست آمده و تصور می شود تقریبا متعلق به یک میلیون سال پیش باشد. از شواهد بدست آمده در مورد این انسان میمون نما تصور می شود که این موجود راست دست بوده است(دلاکاتو-تشخیص و درمان دشوارهای گفتاری و خواندن، ترجمه نیمتاج زرین قلم.)

کودک با بازی ها و تخیلات و فانتزی های خود و طرح سوال ها و جست و جو برای یافتن پاسخ آنها برتری طرفی خود را کامل و کامل تر می نماید. نهایت ایجاد برتری طرفی زمانی است که کودک با کشف بازی (خط بازی) همراه با همسالان خود لی لی کردن را تجربه کرده و با این بازی معجزه آسا که کشف همه کودکان روی زمین است مهارت لی لی کردن اول روی یک پا و بعد روی پای دیگر را کامل نموده و برتری طرفی خود را تثبیت و خود را برای زندگی موفقیت آمیز آینده آماده می نماید.

برتری طرفی عموما بین 5-8 سالگی در کودک تثبیت می شود. زود و دیر بودن آن به علل ژنتیکی و یا رشد دوران کودکی بستگی دارد.

برتری طرفی در کودکانی که به هر علتی دچار صدمات مغزی خفیف و نیمه خفیف مانند صرع و کودکان دارای درخودماندگی و یا شدید و کودکان دارای کم توان هیا چندگانه باشند، به دشواری صورت می گیرد. کودکانی که با اختلال نشانگان داون، به دنیا می آیند و به علت شلی و ضعف ماهیچه ای که دارند قادر به انجام حرکاتی مانند غلتیدن، خزیدن، چهار دست و پایی کردن نیستند و یا آن را ناقص انجام می دهند.

کودکان در خود مانده به علت درخودفرورفتگی که دارند از انجام این حرکات غافل می مانند و غلیه طرفی آنها صورت نمی گیرد. کودکان سالمی که در دوران نوزادی به شیرخوارگاه سپرده می شوند نیز به علت نگهداری آنها در تخت های قفس مانند و جلوگیری از تحرک آنها رشد سازمان بندی عصبی از آنان سلب و امکان ابتلا به اختلالات یادگیری در آنان زیاد می شود. کودکان دیگری که به هر علت در آغاز تولد در رشد حسی حرکتی آنها اختلال بوجود آمده است غلبه طرفی یا بوجود نمی آید و یا ناقص بوجود می آید. این کودکان نیز در معرض اختلالات گفتاری و یا یادگیری هستند.